วัดลี (Wat Lee) เป็นหนึ่งในวัดที่เก่าแก่ที่สุดของเมืองพะเยา สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 21 ในสมัยอาณาจักรภูกามยาว ซึ่งตรงกับยุคพระเจ้าติโลกราชแห่งอาณาจักรล้านนา ชื่อ “วัดลี” สันนิษฐานว่ามาจากคำว่า “อารามลี” หรือ “ลี” ในภาษาบาลีที่แปลว่า “วัด”

วัดแห่งนี้เคยเป็นศูนย์กลางทางศาสนาและการศึกษาของชุมชนโบราณเมืองเวียง ซึ่งเป็นเมืองเก่าของพะเยาในอดีต จึงมีบทบาทสำคัญในด้านศิลปวัฒนธรรม ความเชื่อ และการเรียนรู้ของผู้คนในยุคนั้น

เรื่องเล่าและประวัติท้องถิ่น
ตามตำนานท้องถิ่นเล่าว่า พระพุทธรูปทองคำปางมารวิชัยที่ค้นพบที่วัดลีมีพลังศักดิ์สิทธิ์ ชาวบ้านเชื่อว่าผู้ที่กราบสักการะจะได้รับความคุ้มครองและโชคลาภ นอกจากนี้ยังมีเรื่องเล่าถึงพระสงฆ์ผู้ทรงปัญญาที่เคยจำพรรษาและเผยแผ่พุทธศาสนาในชุมชนเวียง ทำให้วัดลีเป็นศูนย์กลางศาสนาที่สำคัญของเมืองเก่า

เจดีย์โบราณและสถาปัตยกรรม
ภายในวัดมีเจดีย์เก่าแก่ที่ทรุดโทรมหลงเหลืออยู่ เป็นเจดีย์ที่มีรูปแบบผสมผสานระหว่างศิลปะล้านนาและสุโขทัย ประดับด้วยลวดลายแกะสลักและเส้นสายสถาปัตยกรรมแบบดั้งเดิม วิหารและอาคารปัจจุบันยังคงรักษาศิลปะล้านนาไว้อย่างงดงาม ตัววิหารมีหลังคาซ้อนชั้นและงานไม้แกะสลักที่แสดงถึงทักษะช่างในสมัยนั้น การจัดวางองค์ประกอบภายในวัดยังสะท้อนวิถีชีวิตและความเชื่อของชุมชนโบราณ

การค้นพบพระพุทธรูปทองคำ
จุดเด่นสำคัญของวัดลีคือการค้นพบ พระพุทธรูปทองคำปางมารวิชัย เมื่อปี พ.ศ. 2500 ซึ่งเป็นหนึ่งในพระพุทธรูปที่งดงามและทรงคุณค่าที่สุดในจังหวัดพะเยา ปัจจุบันอัญเชิญไปประดิษฐาน ณ วัดศรีอุโมงค์คำ เพื่อให้ประชาชนได้กราบสักการะ

พิพิธภัณฑ์วัดลี
บริเวณวัดมี พิพิธภัณฑ์วัดลี ขนาดเล็ก จัดแสดงโบราณวัตถุ เช่น เครื่องปั้นดินเผา พระพุทธรูปองค์เล็ก และชิ้นส่วนสถาปัตยกรรม ผู้เข้าชมสามารถเรียนรู้ประวัติศาสตร์และเทคนิคการสร้างโบราณวัตถุของอาณาจักรภูกามยาวได้อย่างใกล้ชิด

กิจกรรมและพิธีทางศาสนา
วัดลีมีการจัดกิจกรรมสำคัญ เช่น งานบุญประจำปี วันวิสาขบูชา วันเข้าพรรษา และพิธีสวดมนต์หมู่ นอกจากนี้ยังมีการบวชพระและกิจกรรมชุมชน นักท่องเที่ยวสามารถเข้าร่วมเพื่อสัมผัสวิถีชีวิตและวัฒนธรรมชาวพุทธอย่างแท้จริง

สถาปัตยกรรมปัจจุบันและบรรยากาศ
แม้โบราณสถานดั้งเดิมจะเหลือเพียงบางส่วน แต่พื้นที่วิหารและอาคารใหม่ยังคงรักษาศิลปะล้านนาไว้อย่างงดงาม เป็นที่ประดิษฐานพระประธานที่ชาวบ้านเคารพศรัทธา เมื่อเดินเข้าสู่วัด นักท่องเที่ยวจะได้สัมผัสกลิ่นอายของอดีตกว่าห้าร้อยปี ท่ามกลางร่มไม้ใหญ่และเสียงระฆังวัดที่ให้ความสงบเย็น

ปัจจุบันวัดลีถือเป็นจุดหมายปลายทางเชิงวัฒนธรรมที่นักท่องเที่ยวไม่ควรพลาด โดยเฉพาะผู้สนใจโบราณคดี ศิลปกรรมล้านนา และประวัติศาสตร์เมืองพะเยา

โดยรถยนต์ส่วนตัว:

• จากตัวเมืองพะเยาใช้ถนนพหลโยธิน (ทางหลวงหมายเลข 1) ไปทางเหนือประมาณ 1 กม. เลี้ยวเข้าถนนวัดลี ซอย 1 จะพบวัดอยู่ทางขวามือ มีที่จอดรถสะดวก

โดยรถสองแถวหรือแท็กซี่:

• นั่งรถสองแถวสีเหลือง–แดงหรือแท็กซี่ แจ้งไป “วัดลี ใกล้วัดศรีอุโมงค์คำ” ใช้เวลาเพียง 5 นาทีจากกว๊านพะเยา ค่าโดยสารราว 20–40 บาท

โดยการเดินเท้า:

• จากกว๊านพะเยาใช้เวลาเดินประมาณ 10–15 นาที ผ่านย่านชุมชนเก่าล้านนา เหมาะสำหรับเดินชมบรรยากาศเมืองเก่า

• ศึกษาโบราณวัตถุภายในพิพิธภัณฑ์เพื่อเข้าใจประวัติศาสตร์ภูกามยาว

• เยี่ยมชมวัดศรีอุโมงค์คำเพื่อสักการะพระพุทธรูปทองคำที่อัญเชิญจากวัดลี

• แวะถ่ายภาพซากเจดีย์เก่าแก่ที่ยังคงความงดงาม

• เดินชมรอบวัดในยามเช้า บรรยากาศร่มรื่นและเงียบสงบ

• เหมาะสำหรับผู้สนใจการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและศิลปกรรมล้านนา

ค่าเข้าชม:

• ไม่เสียค่าเข้าชม

เวลาเปิด–ปิด:

• เปิดให้เข้าชมทุกวัน เวลา 06:00 น. – 18:00 น.